9. Z Kaukazu z powrotem do Turcji

Nasza digi­tal­na mapa na stro­nie Kno­ry­zon­tu utknę­ła gdzieś w binar­nej prze­strze­ni mię­dzy Batu­mi a Erzu­rum i od tego cza­su straj­ku­je. Ale my w mię­dzy­cza­sie ruszy­li­śmy dalej, i to z naszy­mi dro­gi­mi przy­ja­ciół­mi Con­ny i Artu­rem z Nie­miec. Razem sie­dzi­my sobie teraz nad turec­kim Morzem Śród­ziem­nym, przy przy­jem­nych let­nich tem­pe­ra­tu­rach i cie­szy­my się łagod­nym, wil­got­nym powie­trzem po tygo­dniach zaku­rzo­ne­go, suche­go i gorą­ce­go powie­trza na pła­sko­wy­żu Ana­to­lii. Cof­nij­my się jed­nak myśla­mi do ostat­nie­go blo­ga. Dla nas minę­ło dużo cza­su, choć według kalen­da­rza tyl­ko 3 mie­sią­ce. W tym cza­sie wędro­wa­li­śmy, jeź­dzi­li­śmy, odkry­wa­li­śmy, doświad­cza­li­śmy nowych przy­gód i pozna­wa­li­śmy wspa­nia­łych nowych przy­ja­ciół, wystar­czy­ło­by tego na 2 lata!

Wróć­my jed­nak naj­pierw do kanio­nu Tsal­ka. Pozna­li­śmy tutaj Bel­lę, bar­dzo otwar­tą i cie­płą Ame­ry­kan­kę o gru­ziń­skich korze­niach. Dowia­du­je­my się, że obszar ten jest nie­mal tak wie­lo­kul­tu­ro­wy jak Ber­lin. Przez dłu­gi czas miesz­ka­li tu obok sie­bie Gre­cy, Ormia­nie, Azer­bej­dża­nie, Rosja­nie i Gru­zi­ni, a od 2 lat rów­nież żwa­wy Fran­cuz ze swo­ją rosyj­ską dziew­czy­ną i dziec­kiem. Po pro­stu zosta­li tutaj pod­czas swo­jej podró­ży dooko­ła świa­ta i zamiesz­ka­li w sta­rym wiej­skim domu, w któ­rym obec­nie pro­wa­dzą rusty­kal­ny hostel „coucou”. My też zatrzy­mu­je­my się tu na chwi­lę i zosta­je­my ugosz­cze­ni pysz­nym domo­wym winem i serem à la Fran­ce. Ich pro­duk­ty sprze­da­ją się na ryn­ku w Tbi­li­si jak cie­płe bułecz­ki i z tych docho­dów mogą cał­kem dobrze żyć. Kolej­ny cie­ka­wy model prze­rwy w zawo­do­wym życiorysie…

Podróż wie­dzie dalej przez głę­bo­ki wąwóz Chra­ni, obok sta­rej elek­trow­ni wod­nej, któ­rą nie­miec­cy jeń­cy wojen­ni zbu­do­wa­li po II woj­nie świa­to­wej, aż do sta­re­go mia­sta-for­te­cy Sam­schwil­de. Nie oda­ło nam się zna­leźć wie­le infor­ma­cji na jego temat, ale poło­że­nie na stro­mym pła­sko­wy­żu mię­dzy dwie­ma rze­ka­mi wyda­wa­ło się war­te objaz­du. Fred wspi­na się wąski­mi gór­ski­mi szla­ka­mi aż już dalej się nie da. Dotar­li­śmy do kamien­nych murów, sta­rych ście­żek i kana­łów wod­nych oraz nie­zli­czo­nej ilo­ści dzi­kich drzew i krze­wów. Dal­sze odkry­wa­nie zosta­wia­my na następ­ny dzień. Noc jest par­na, gorą­ca, burzo­wa na zewnątrz i peł­na gry­zą­cych much w samo­cho­dzie… Ale pora­nek pozwa­la zapo­mnieć o wszyst­kim. Natra­fia­my na sta­ry zespół zam­ko­wy, w któ­rym obec­nie pro­wa­dzo­ne są pra­ce wyko­pa­li­sko­we. Dymi­tri, kie­row­nik wyko­pa­lisk, zabie­ra nas w spon­ta­nicz­ną dwu­go­dzin­ną podróż w prze­szłość, przez wie­ki od ruin mega­li­tycz­ne­go zam­ku po śre­dnio­wiecz­ne for­my życia. Dowia­du­je­my się, że wędru­je­my wła­śnie po zaro­śnię­tym, zapo­mnia­nym mega­ci­ty sta­ro­żyt­no­ści na tra­sie Szla­ku Jedwab­ne­go. Zadzi­wie­ni i wdzięcz­ni, żegna­my się i rusza­my dalej na pół­noc. Zatrzy­mu­je­my się na dwa dni w nie­da­le­kim Par­ku Naro­do­wym Tria­le­ti i tak jak 5 lat temu wędru­je­my przez dzi­kie, zbó­jec­kie wąwo­zy, wspi­na­my się na ruiny zam­ków i kościo­łów, i odnaj­du­je­my śla­dy niedź­wie­dzi i wil­ków. To takie nasze Góry Połab­skie tyl­ko bez ście­żek i ludzi. W takiej atmos­fe­rze i przy peł­ni księ­ży­ca trze­ba jesz­cze wie­czo­rem obej­żeć film z duchami…

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

Z chłod­nych gór jedzie­my do burzo­we­go Rusta­vi, na połu­dnie od Tbi­li­si. Rusta­vi zosta­ło zbu­do­wa­ne jako mia­sto prze­my­sło­we na pyli­stej rów­ni­nie w latach 50. XX wie­ku. Wie­le przy­po­mi­na daw­ne socja­li­stycz­ne mia­sta takie jak Nowa Huta, obec­nie z uro­kli­wą sub­kul­tu­rą mło­dych ucie­ka­ją­cych z coraz bar­dziej gen­try­fi­ko­wa­ne­go Tbi­li­si. Monu­men­tal­ny budy­nek recep­cji i wej­ścia do huty (w czę­ści jesz­cze dzia­ła­ją­cej) jest znacz­nie więk­szy od głów­ne­go budyn­ku Uni­wer­sy­te­tu Hum­bold­ta w Ber­li­nie. Zosta­je­my w Rusta­vi na kil­ka dni, ponow­nie spo­ty­ka­my się z Anne i Chri­sto­phem z dzieć­mi, bez­sku­tecz­nie objeż­dża­my amba­sa­dy Ira­nu i Azer­bej­dża­nu w Tbi­li­si i odbie­ra­my nasze dłu­go ocze­ki­wa­ne prze­dłu­że­nie kar­ne­tu z DHL. Teraz jeste­śmy (znów) przy­go­to­wa­ni na wypa­dek ponow­ne­go otwar­cia gra­ni­cy z Ira­nem. Poza tym pie­rze­my góry pra­nia w sław­nej „Pral­ni Spe­ed ​​Queen” w Tbi­li­si – dzia­ła­ją­cej jak magnes tury­stycz­ny. Tu też spo­ty­ka­my sta­rych zna­jo­mych i nawią­zu­je­my nowe zna­jo­mo­ści w cza­sie 60 min pro­gra­mu pra­nia… Rusta­vi coraz bar­dziej nas zadzi­wia. Spa­ce­ru­je­my po daw­nej hucie, widzi­my gigan­tycz­ne prze­my­sło­we ruiny i jed­no wię­zie­nie za dru­gim. Kie­dyś pra­co­wa­ły tu tysią­ce ludzi, teraz tysią­ce są bez­ro­bot­ne. Tutej­sze muzeum pre­zen­tu­je doko­na­nia minio­nych cza­sów, ale reflek­sje są peł­ne melan­cho­lii. Leo i ja rado­śnie wita­my wie­czor­ną burzę i korzy­sta­my z tego dar­mo­we­go prysz­ni­ca, któ­ry zmy­wa jed­no­cze­śnie kurz, upał i nastrój zadumy.

• 

• 

• 

• 

• 

• 

Kolej­nym kamie­niem milo­wym na dale­kim wscho­dzie Gru­zji jest Dedo­pli­st­ska­ro, punkt wyj­ścia do zwie­dza­nia Par­ku Naro­do­we­go Vash­lo­va­ni. Po uzy­ska­niu wszyst­kich zezwo­leń od admi­ni­stra­cji par­ku i stra­ży gra­nicz­nej, po spę­dze­niu nocy przy klasz­to­rze św. Elia­sza zaczy­na­my pół­pu­styn­ną przy­go­dę. Poprzed­nie noce pada­ło, więc nie­któ­re ścież­ki są nadal błot­ni­ste. Dzię­ki napę­do­wi na wszyst­kie koła docie­ra­my jed­nak bez­piecz­nie do zbior­ni­ka Dali i następ­ne­go ran­ka wyru­sza­my do słyn­nych wul­ka­nów błot­nych. Nie­ste­ty wul­ka­ny Takhi-Tepha są dla nas nie­do­stęp­ne — trze­ba było­by prze­je­chać przez głę­bo­ki rów, któ­ry wciąż jest zbyt błot­ni­sty a utknię­cie 7‑tonową cię­ża­rów­ką przy tem­pe­ra­tu­rze 45 stop­ni w cie­niu nie było­by zbyt przy­jem­ne. Dla­te­go jedzie­my jesz­cze dalej, czę­ścio­wo eskor­to­wa­ni przez straż gra­nicz­ną, i kil­ka godzin póź­niej docie­ra­my do wul­ka­nów błot­nych Quila Kupra w pięk­nym, roz­le­głym, księ­ży­co­wym kra­jo­bra­zie pustyn­nym, zale­d­wie kil­ka­set metrów od gra­ni­cy z Azer­bej­dża­nem. Wszę­dzie bul­go­cze z małych kra­te­rów, cza­sem błot­ko, cza­sem ropa. Fascy­nu­je nas ten sur­re­ali­stycz­ny spek­takl, dzie­ci natych­miast szu­ka­ją nowych źró­deł, poma­ga­ją małym kra­te­rom w bul­go­czą­cej pra­cy i szyb­ko same prze­mie­nia­ją się błot­ni­ste i sza­re potwo­ry. „Czar­ne zło­to” jest lep­kie i trwa­łe, i dopie­ro po wie­lu pró­bach moż­na je usu­nąć z rąk i nóg, i tyl­ko środ­kiem do czysz­cze­nia hamul­ców… Po kolej­nej nocy i cudow­nie chło­dzą­cej kąpie­li nad zale­wem wra­ca­my do Dedo­pli­st­ska­ro. Pogo­da dopi­su­je, więc odwa­ży­li­śmy się na kolej­ną wypra­wę do par­ku naro­do­we­go. Tym razem dosłow­nie aż na naj­bar­dziej wschod­ni zaką­tek Gru­zji. Mija­my sta­re rosyj­skie lot­ni­sko woj­sko­we z bun­kra­mi, han­ga­ra­mi, sta­ry­mi wra­ka­mi MIG, kro­wa­mi i nie­na­ru­szo­nym, kilo­me­tro­wym pasem star­to­wym, na któ­rym FRED roz­pę­dza się w cią­gu kil­ku minut do zapie­ra­ją­cej dech w pier­siach pręd­ko­ści 95 km/h. Kil­ka godzin póź­niej prze­dzie­ra­my się przez Kanion Niedź­wie­dzi i docie­ra­my do nasze­go noc­ne­go par­kin­gu przy chat­ce straż­ni­ka przy punk­cie wido­ko­wym Pan­ti­ska­ra. Tutaj spo­ty­ka­my Dome­ni­ka i Ben­ny­’e­go, dwóch pasjo­na­tów offro­adu z Nie­miec. O zacho­dzie słoń­ca opo­wia­da­my sobie eks­cy­tu­ją­ce histo­rie z życia i podró­ży, Leo dys­ku­tu­je o tech­no­lo­gii napę­du na czte­ry koła, a Tosia bawi się z Ben­nym w Car­cas­son. Następ­ne­go ran­ka wszy­scy znów rusza­ją w swo­ją stro­nę. Pozo­sta­je krót­ka, pięk­na migaw­ka z życia. Skrę­ca­my na wschód, jedzie­my wyschnię­ty­mi rze­ka­mi, podzi­wia­my kil­ku­set­let­nie lasy pista­cjo­we, a potem wra­ca­my do cywilizacji.

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

Po raj­dzie pół­pu­styn­nym FRED zasłu­gu­je na wel­l­ness – mycie i sma­ro­wa­nie. Wypiesz­czo­nym autkiem jedzie­my z Dedo­pli­st­ska­ro przez rów­ni­nę Ala­za­ni do następ­ne­go par­ku naro­do­we­go — Lago­de­chi. Tutaj też zosta­je­my na kil­ka dni, tak jak 5 lat temu. Admi­ni­stra­cja par­ku znaj­du­je się bez­po­śred­nio przy wej­ściu do gór, w zacie­nio­nym i chłod­nym lesie mie­sza­nym — ide­al­ne miej­sce par­kin­go­we. Dzie­ci szyb­ko znaj­du­ją tu nowych przy­ja­ciół, a my pozna­je­my Michę, zawo­do­we­go koszy­ka­rza i jego miłą rodzi­nę. W magicz­ny spo­sób widzie­li­śmy się już przy­pad­ko­wo w Tbi­li­si i Rusta­vi. Świat to mała wio­ska! Pozna­li­śmy też jego teścia — byłe­go zawo­do­we­go bok­se­ra, żoł­nie­rza sta­cju­ją­ce­go pod Ber­li­nem i pra­cow­ni­ka KGB. Oczy­wi­ście było o czym roz­ma­wiać. W par­ku wędru­je­my do dwóch wodo­spa­dów „Black gro­use“ i „Nino­sh­ke­vi“, kąpie­my się w chłod­nych gór­skich rze­kach i wra­ca­my szczę­śli­wi i zmę­cze­ni do nasze­go mobil­ne­go domu.

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

Po obej­rze­niu god­ne­go pole­ce­nia gru­ziń­skie­go fil­mu „Ojciec żoł­nie­rza” poje­cha­li­śmy do mia­sta Gur­ja­ni i zwie­dzi­li­śmy jego pomnik. Przez Tela­vi i licz­ne klasz­to­ry po dro­dze kie­ru­je­my się teraz na pół­noc w dzi­kie góry wiel­kie­go Kau­ka­zu. Z dużą ilo­ścią pro­wian­tu i po stro­mych ser­pen­ty­nach i szu­tro­wych dro­gach docie­ra­my do Rosh­ki. Tutaj spo­ty­ka­my Fabia­na i Alek­san­drę, dwo­je bar­dzo miłych mło­dych Szwaj­ca­rów w ich rusty­kal­nym sta­rym VW-LT. Będzie­my się jesz­cze czę­ściej spo­ty­kać i filo­zo­fo­wać na temat obec­nej „sytu­acji na świe­cie”. Naj­pierw jed­nak naszym celem jest wędrów­ka do trzech jezior polo­dow­co­wych Abu­de­lau­ri, któ­re znaj­du­ją się na wyso­ko­ści pra­wie 3000m n.p.m. Zno­wu paku­je­my ple­ca­ki, rusza­my i gdy docie­ra­my do pierw­szych pastwisk na halach, widok na doli­ny i urwi­ste grzbie­ty gór­skie oraz prze­my­ka­ją­ce nad gło­wa­mi chmu­ry, zosta­wia­ją zgiełk życia i upał dale­ko za nami. Ten „gór­ski spo­kój” wpły­wa dobro­czyn­nie na cia­ło i ducha. Przy Jezio­rze Zie­lo­nym (bo jest jesz­cze J. Nie­bie­skie i J.Białe) roz­bi­ja­my namiot, gotu­je­my pysz­ną zupę chiń­ską, a o zmierz­chu opa­tu­le­ni w śpi­wo­rach i patrzy­my na spa­da­ją­ce gwiaz­dy. Tosia od pół roku marzy­ła o zoba­cze­niu spa­da­ją­cych gwiazd, a tu jed­na — i dru­ga, i trze­cia… — i tak świę­tu­je­my z nią pre­mie­rę, wyso­ko na gru­ziń­skim Kaukazie.

• 

• 

• 

• 

• 

Nie­co póź­niej zanu­ża­my się jesz­cze głę­biej w Kau­kaz. Góry wcią­ga­ją nas i pro­wa­dzą do ostat­nie­go zakąt­ka, gdzie żaden jeep już nie dotrze, i gdzie tyl­ko poje­dyń­cze rodzi­ny decy­du­ją się zimo­wać. I tak dro­ga pro­wa­dzi nas w górę i w dół, przez słyn­ną Prze­łęcz Niedź­wie­dzią, przez wąskie doli­ny i nie­bez­piecz­nie stro­mo opa­da­ją­ce zbo­cza, przez Sha­ti­li aż do Mut­so. Po dro­dze zwie­dza­my opusz­czo­ne wio­ski for­ty­fi­ka­cyj­ne z cha­rak­te­ry­stycz­ny­mi wie­ża­mi, słu­cha­my prze­ra­ża­ją­cej legen­dy o cmen­ta­rzu Ana­to­ri (miesz­kań­cy cier­pią­cy na dżu­mę sami kła­dli się w gro­bow­cach, aby nie zara­żać innych) i wie­lo­krot­nie widzi­my po dro­dze gro­by dzie­ci (przy­pusz­czal­nie paste­rzy). I bez wzglę­du na to, jak wyso­ko, dale­ko i stro­mo, śla­dy daw­nych miesz­kań­ców i upraw moż­na zna­leźć wszę­dzie — kaplicz­ki bogów ognia, cmen­ta­rze na stro­mi­zmach czy pozo­sta­ło­ści gospo­darstw na odle­głych, pra­wie nie­do­stęp­nych zbo­czach. Wido­ki, któ­ry­mi trud­no się nacie­szyć… W Mut­so pozna­je­my jed­ną z nie­licz­nych rodzin, któ­re wciąż tu zimu­ją. Ozna­cza to 8 mie­się­cy odcię­cia od świa­ta zewnętrz­ne­go, gdy prze­jazd przez Prze­łęcz Niedź­wie­dzią jest nie­moż­li­wy. Dzie­ci zaprzy­jaź­nia­ją się z Keti, małą figlar­ną góral­ką. Zapie­ra­ją­ca dech w pier­siach sce­ne­ria Kau­ka­zu, szor­st­cy, ale ser­decz­ni ludzie, któ­rzy zda­ją się żyć w zgo­dzie z natu­rą i prze­mi­ja­niem, pozor­nie nie­zwy­kle nie­bez­piecz­ne życie tutaj na górze, wszyst­ko to robi na nas ogrom­ne wra­że­nie i rela­ty­wi­zu­je codzien­ność. Docie­ra­ją­ce do nas wie­ści z zewnątrz – szcze­pie­nia covi­do­we dzie­ci od 12 lat, może nawet od 5, w Kabu­lu wła­dzę przej­mu­ją tali­bo­wie, poli­tycz­ne dys­ku­sje o racji bytu i nie­by­tu… – to brzmi jak z jakie­goś inne­go cho­re­go świa­ta. Podej­mu­je­my kil­ku­dnio­we wędrów­ki mię­dzy 10 a 15km z Mut­so i Ardo­ti. Wędru­je­my ścież­ka­mi, któ­re czę­sto nie są prze­jezd­ne nawet dla koni. Prze­mie­rza­my wzgó­rza i doli­ny, cza­sem boso przez rze­ki, mija­jąc śla­dy niedź­wie­dzi i rysiów, ustę­pu­jąc miej­sca nie­zna­nym żmi­jom, a każ­dy ze szla­ków pro­wa­dzi do lub przez sta­re wio­ski, gdzie cze­ka na nas gości­na. Opusz­cza­my ten raj z dużą ilo­ścią mio­du, mle­ka, jogur­tu i sera. Z Prze­łę­czy Niedź­wie­dziej żegna nas pano­ra­ma pokry­tych śnie­giem 4 – 5 tysięcz­ni­ków Kau­ka­zu, a następ­nie wra­ca­my do cywi­li­za­cji Tbi­li­si i szo­ku­ją­cej zmia­ny scenerii.

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

Tbi­li­si to mia­sto zawsze war­te podró­ży. Tym razem chce­my się nie spie­szyć, zoba­czyć, co zmie­ni­ło się w cią­gu ostat­nich pię­ciu lat i po czy­stym gór­skim powie­trzu na nowo zasma­ko­wać miej­skie­go. A sko­ro miesz­ka­my we Fre­dzie od ponad roku, zasłu­gu­je­my na prze­rwę, wynaj­mu­je­my miesz­ka­nie na tydzień i chce­my znów poczuć, jak to jest miesz­kać sta­cjo­nar­nie. Nasz tym­cza­so­wy dom to auten­tycz­na sta­ra kamie­ni­ca z bal­ko­nem i roz­pa­da­ją­cą się fasa­dą. Czu­je­my się tro­chę jak na Adler­sho­fie, w naszym daw­nym ber­liń­skim miesz­ka­niu i delek­tu­je­my się solid­ny­mi czte­re­ma ścia­na­mi — goto­wa­niem, prysz­ni­cem, wie­czo­ra­mi fil­mo­wy­mi, winem na bal­ko­nie, i odpo­czy­wa­niem — wszyst­ko na dzie­się­cio­krot­nie więk­szej prze­strze­ni. W cią­gu tygo­dnia wędru­je­my po mie­ście głów­nie pie­szo, zwie­dza­my muzea, weso­łe mia­stecz­ko, odkry­wa­my ciem­ne i jasne zakąt­ki mia­sta, oglą­da­my „Nie­koń­czą­cą się histo­rię” i „Nie­ty­kal­nych”, jemy dużo lodów wło­skich i wycho­dzi­my wie­czo­ra­mi do ska­te­par­ku — dru­gie­go domu naszych dzieci.

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

Naszym kolej­nym przy­stan­kiem jest Gori — rodzin­ne mia­sto Sta­li­na. Tym razem zdwie­dza­my jego muzeum i jeste­śmy roz­dar­ci mię­dzy zasko­cze­niem i reflek­sją. Kult jed­nost­ki jest tu oczy­wi­sty a resz­tę pozo­sta­wia­my bez komen­ta­rza. O wie­le istot­niej­szym wspo­mnie­niem jest odkry­cie w Gori wspa­nia­łej winiar­ni, w któ­rej zaopa­tru­je­my się w kil­ka deka­li­trów płyn­nej sub­stan­cji o róż­nych kolo­rach. Wie­czór spę­dza­my w prze­mi­łym towa­rzy­stwie Hen­rie­go i Aylin i ze wspa­nia­łym pia­ni­stą i jego impro­wi­za­cją „My Way”. W nocy pod autem koczu­ją dwa małe szcze­nia­ki, któ­re następ­ne­go ran­ka Leo i Tosia kar­mią, myją i moty­wu­ją do samo­dziel­no­ści. Z Gori wyru­sza­my na wyciecz­kę do wodo­spa­du Bii­si, a następ­nie dalej do klasz­to­ru Kin­tvi­si. Stąd widzi­my poraz ostat­ni pano­ra­mę Kau­ka­zu i wędru­je­my kil­ka godzin przez gęsto zale­sio­ne góry do sąsied­niej doli­ny i klasz­to­ru Sar­kis. Sta­re ścież­ki klasz­tor­ne już daw­no zaro­sły, więc dro­gę odnaj­du­je­my tyl­ko dzię­ki GPS i inten­syw­ne­mu stu­dio­wa­niu map. W Sar­kis wita nas ser­decz­nie mło­dy zakon­nik. Jeste­śmy (znów) ugosz­cze­ni jedze­niem, piciem i drob­ny­mi upo­min­ka­mi. Leo i Tosia są pod wra­że­niem tej wzru­sza­ją­cej ser­decz­no­ści i oczy­wi­ście nie­zbęd­nej flo­ty pojaz­dów zakon­ni­ków w tych odle­głych zakąt­kach góry — jeepów, quadów, cię­ża­ró­wek z napę­dem na wszyst­kie koła i sku­te­rów śnież­nych. Z pew­no­ścią świet­nie to wyglą­da, gdy zakon­ni­cy śmi­ga­ją po śnie­gu w swo­ich dłu­gich brą­zo­wych sza­tach i falu­ją­cych brodach. 

W Kin­tvi­si żegna­my się z cen­tral­ną Gru­zją, robi­my duży skok do Aba­stu­ma­ni i tym razem omi­ja­my Bor­jo­mi i Akhalt­si­khe. Następ­ne­go ran­ka roz­po­czy­na­my dłu­gą wędrów­kę m.in. do sta­re­go obser­wa­to­rium astro­no­micz­ne­go. Tutaj były dyrek­tor obser­wa­to­rium opro­wa­dza nas po tere­nie i opo­wia­da eks­cy­tu­ją­cą i dłu­gą histo­rię tego miej­sca – kie­dyś pul­su­ją­ce­go cen­trum życia i nauki. Na szczę­ście obser­wa­to­rium jest teraz w znacz­nie lep­szym sta­nie niż pod­czas naszej ostat­niej wizy­ty 5 lat temu, a pra­wie wszyst­kie sta­re budyn­ki tele­sko­pów zosta­ły odno­wio­ne. Ale czy kie­dy­kol­wiek wró­ci do daw­nej świet­no­ści, jak w cza­sach sowiec­kich, jest raczej mało praw­do­po­dob­ne. Spa­ce­ru­je­my tro­chę po oko­li­cy, mija­jąc zruj­no­wa­ne domy, szko­ły i przed­szko­la, a następ­nie wędru­je­my przez sta­ry zamek Tama­ry z powro­tem do doli­ny i mia­stecz­ka uzdro­wi­ska. Tu zanu­rza­my się w gorą­cej wodzie ter­mal­nej w rusty­kal­nej łaź­ni i cie­szy­my wie­czor­nym szczę­ściem wędrowca.

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

Dal­sza tra­sa przez prze­łęcz Gode­rzi do Batu­mi to męka dla czło­wie­ka i auta. Prze­łęcz i dro­ga już i tak od lat mają złą reno­mę, ale teraz od kil­ku mie­się­cy roz­po­czę­ły się maso­we pra­ce budow­la­ne i tak znaj­du­je­my się w środ­ku gigan­tycz­ne­go pro­jek­tu nowe­go Jedwab­ne­go Szla­ku. Wszę­dzie chiń­skie fir­my i maszy­ny, któ­re chcą poko­nać prze­łęcz mosta­mi, tune­la­mi i wybu­cha­mi. Ogrom­ne maszy­ny budow­la­ne wyko­rzy­stu­ją sta­rą, już i tak wąską, zepsu­tą dro­gę i zamie­nia­ją ją w roz­je­cha­ny błot­ni­sty rów. Na pra­wie 80km potrze­bu­je­my trzech dni i jeste­śmy kom­plet­nie wykoń­cze­ni, choć na szczę­ście czło­wiek i auto pozo­sta­ły nie­usz­ko­dzo­ne. Spon­ta­nicz­nie prze­jeż­dża­my obok Batu­mi i odwie­dza­my Clau­dię i Chri­sto­pha z dzieć­mi z Nie­miec, któ­rych pozna­li­śmy w Gru­zji i któ­rzy wła­śnie kupi­li dom w pobli­żu Poti. Ich pro­jekt to cie­ka­wy wgląd w tru­dy i szczę­ście rodzi­ny na emi­gra­cji – życzy­my im wszyst­kie­go naj­lep­sze­go na przyszłość!

Nasza gru­ziń­ska przy­go­da koń­czy się tam, gdzie się zaczę­ła – w ulu­bio­nym Batu­mi. Wjeż­dża­my na zna­ny nam już par­king Over­lan­de­ra w cen­trum przy wie­ży pocz­to­wej, gdzie 3 mie­sią­ce temu roz­po­czę­li­śmy naszą przy­go­dę. Tutaj też spo­ty­ka­my Paolę i Ige­la, któ­rych ścież­ki już kil­ka razy wcze­śniej prze­cię­li­śmy. Nastep­ne miłe dni spę­dza­my na pro­me­na­dzie, pako­wa­niu, sor­to­wa­niu, orga­ni­zo­wa­niu, prze­sym­pa­tycz­nych wie­czo­rach przy winie i z eks­cy­tu­ją­cy­mi histo­ria­mi z podró­ży po całym świe­cie. Noc­ne poże­gnal­ne poka­zy ogni sztucz­nych dodat­ko­wo nas ocza­ro­wu­ją. Chcie­li­by­śmy zostać dłu­żej i spę­dzić wię­cej cza­su z Paolą i Ige­lem, ale nasz Fred musi opu­ścić Gru­zję dokład­nie (i nie póź­niej niż) 14 wrze­śnia, do tego cze­ka nas kur­dyj­skie wese­le, i musi­my też prze­dłu­żyć nasze turec­kie wizy. I tak po obo­wiąz­ko­wych testach PCR wra­ca­my do Turcji.

• 

• 

• 

• 

• 

Prze­kro­cze­nie gra­ni­cy, mimo pew­nych nie­ja­sno­ści, prze­bie­gło spraw­nie i tak szyb­ko dotar­li­śmy do Fin­dik na wybrze­żu Morza Czar­ne­go. Tam spon­ta­nicz­nie umó­wi­li­śmy się na spo­tka­nie z Petrą z Nie­miec, przy­ja­ciół­ką Paoli i Ige­la. Petra podró­żu­je swo­im giga MAN KAT, pojaz­dem eks­pe­dy­cyj­nym 8x8 i jest aku­rat w dro­dze do Gru­zji. Spę­dza­my razem bar­dzo miły wie­czór, Tosia jest zachwy­co­na Petrą, a Leo pojazdem.

Odtąd mamy jesz­cze 2 tygo­dnie, by doje­chać do Bat­man i na wese­le. Naj­pierw jedzie­my na połu­dnie do Yusu­fe­li i wgłąb Gór Kac­kar. Po dro­dze mija­my jeden z naj­więk­szych pro­jek­tów zapór wod­nych w Tur­cji i na świe­cie. Rów­no­le­gle do sta­rej dro­gi w doli­nie, wybu­do­wa­no wie­lo­ki­lo­me­tro­wy sys­tem tune­li dro­go­wych, któ­ry chy­ba nie ma sobie rów­nych. Jadąc tune­lem za tune­lem moż­na sobie wyobra­zić, jak wyglą­da­ło­by życie na Mar­sie. Wszyst­ko jest jesz­cze zupeł­nie nowe, nie ist­nie­je na żad­nych mapach ani w mapach google, tak że cie­szy­my się, gdy wresz­czie zosta­wia­my tune­le za sobą i wyjeż­dża­my na świa­tło dzien­ne. Teraz prze­jeż­dża­my przez wio­ski, pola, lasy, mosty itp., któ­re wkrót­ce znik­ną pod wodą. Naj­bar­dziej zaska­ku­ją­ce jest jed­nak samo mia­sto Yusu­fe­li: nowe Yusu­fe­li jest wybu­do­wa­ne 400 metrów wyżej, a gigan­tycz­ne fila­ry mostu o wyso­ko­ści 100 metrów są sta­wia­ne w środ­ku ist­nie­ją­ce­go mia­sta, na środ­ku uli­cy, par­kin­gu etc. Atmos­fe­ra jest sur­re­ali­stycz­na i trud­no sobie wyobra­zić, że warzyw­niak, ten czy tam­ten hotel, meczet, sta­cja ben­zy­no­wa i wie­żo­wiec wkrót­ce zosta­ną zala­ne. Ponow­na uciecz­ka w góry jest dobra dla ducha, zwłasz­cza gdy prze­kra­cza­my izo­li­nię ozna­cza­ją­cą stan wody w przy­szłym zbior­ni­ku. Wjeż­dża­my na wyży­ny dale­ko za Alti­par­ma­kiem na wyso­ko­ści 2200 m, i tu już jest stop dla Fre­da. Następ­ne­go ran­ka wspi­na­my się na wyso­kość 3100 m w samot­nym, wyso­ko­gór­skim kra­jo­bra­zie ze stro­my­mi zbo­cza­mi, strze­li­sty­mi stoż­ka­mi skal­ny­mi, wśród form geo­lo­gicz­nych wyję­tych jak z książ­ki o lodow­cach i ciem­no­nie­bie­skich gór­skich jezior. Tak, to są kra­jo­bra­zy któ­re zachwy­ca­ją geo­gra­fów! Orien­ta­cja w tere­nie jest trud­na, sta­re ścież­ki są nie­roz­po­zna­wal­ne lub zaro­śnię­te, a bez GPS dal­sza wędrów­ka nie był­by moż­li­wa. Na szczę­ście nasz naczel­ny kar­to­graf rodzin­ny pro­wa­dzi nas bez­piecz­nie. Dzie­ci, zmo­ty­wo­wa­ne wido­ka­mi i kilo­gra­ma­mi gór­skich malin, są szczę­śli­we. Na szczy­cie prze­łę­czy wita­ją nas gru­be pasma chmur, któ­re prze­su­wa­ją się nad grzbie­ta­mi od Morza Czar­ne­go i opa­da­ją na nas jak gęste mle­ko. Odle­gły świat, zno­wu z dala od zgieł­ku. Po 8 godzi­nach zmę­cze­ni i szczę­śli­wi wra­ca­my o zmierz­chu do Fre­da naszej małej gór­skiej chatki.

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

W Olgun­lar, pra­wie na koń­cu świa­ta i w samym ser­cu Gór Kac­kar znaj­du­je się mała kawia­ren­ka, któ­ra ocza­ro­wu­je nas nie­za­po­mnia­ną kola­cją i atmos­fe­rą. Stąd wędru­je­my bocz­ną doli­ną przez zaro­śnię­te śla­dy wie­lo­wie­ko­wych sie­dlisk i upraw w naj­bar­dziej eks­tre­mal­nych warun­kach, by podzi­wiać Kac­kar Dagi o 3932m npm. Opusz­cza­my Olgun­lar na połu­dnie osza­ła­mia­ją­cą tra­są z nie­zli­czo­ny­mi stro­my­mi ser­pen­ty­na­mi i spę­dza­my noc wyso­ko na prze­łę­czy o wyso­ko­ści 3100 m, zanu­rzo­nej w morzu gwiazd. Rano Góry Kac­kar żegna­ją nas w peł­nej oka­za­ło­ści pod błę­kit­nym nie­bem i tak zjeż­dża­my kolej­ny­mi ser­pen­ty­na­mi z powro­tem do cywi­li­za­cji. Po dro­dze widzi­my spu­sto­sze­nie po ostat­nich nisz­czy­ciel­skich burzach, ale też bez­po­śred­nią pomoc i szyb­ką odbudowę.

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

Przez Prze­łęcz Göly­urt szyb­ko docie­ra­my do Erzu­rum, gdzie w irań­skim kon­su­la­cie nie sły­szy­my żad­nych opty­mi­stycz­nych wie­ści, podzi­wia­my gigan­tycz­ny kam­pus uni­wer­sy­tec­ki i trzę­sie­my się z zim­na przy 6 stop­niach i desz­czu. Ale im dalej na połu­dnie, przez jało­we kra­jo­bra­zy, prze­ry­wa­ne jedy­nie impo­nu­ją­cy­mi wąwo­za­mi i kolo­ro­wy­mi ska­ła­mi, tym bar­dziej robi się cie­pło. Po dro­dze odwie­dza­my hamam miej­sco­we­go uni­wer­sy­te­tu w pobli­żu Bin­göl i po dłuż­szym cza­sie wita­my ponow­nie rze­kę Tygrys w mia­stecz­ku Egil. Tu Leo prze­żył wąt­pli­wie miłe bli­skie spo­tka­nie z natu­rą – bar­dzo bole­sne ukłu­cie orien­tal­ne­go szer­sze­nia w kciuk aktu­rat jak sie­dział u fry­zje­ra… W Diy­ar­ba­kir zatrzy­mu­je­my się tyl­ko na chwi­lę, aby podzi­wiać gigan­tycz­ne mury miej­skie, któ­re ponoć rów­nież moż­na zoba­czyć z księ­ży­ca, podob­nie jak Wiel­ki Mur Chiń­ski i zała­twia­my parę spraw na zbli­ża­ją­ce się wesele.

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

I tak nad­cho­dzi wiel­kie kur­dyj­skie wese­le w zaku­rzo­nym, gorą­cym Bat­ma­nie. Miła rodzi­na ze słyn­ną lodziar­nią zapro­si­ła nas na nie już 5 mie­się­cy temu. Sto­py mro­wią, a powie­trze jest naelek­try­zo­wa­ne. Przy­je­cha­li goście z USA, Ira­ku, Holan­dii i innych kra­jów i przez dwa dni prze­ży­wa­my czę­ścio­wo nowo­cze­sne, ale w zasa­dzie tra­dy­cyj­ne wese­le z wie­czo­rem hen­ny, tań­ca­mi w kur­dyj­skich krę­gach, arab­ski­mi tań­ca­mi w pod­sko­kach i oko­ło 300 gość­mi. Tosia była pod­eks­cy­to­wa­na już od kil­ku tygo­dni i teraz jest w swo­im żywio­le, tań­cząc ze wszyst­ki­mi i nie­ustan­nie ska­cząc obok pary ślub­nej. Jest też chy­ba na każ­dym wesel­nym zdję­ciu… To wyjąt­ko­we prze­ży­cie dla nas wszyst­kich i jeste­śmy wdzięcz­ni, że mogli­śmy w nim uczest­ni­czyć. Nie­ste­ty efek­tem ubocz­nym uro­czy­sto­ści jest paskud­na wschod­nio­ana­to­lij­ska gry­pa, któ­rą zabie­ra­my ze sobą i zwal­cza­my przez kil­ka kolej­nych dni/tygodni – oj, kosz­to­wa­ła nas dużo energii.

• 

• 

• 

Czas spę­dzo­ny w Bat­ma­nie wyko­rzy­stu­je­my rów­nież na pró­bę prze­dłu­że­nia wiz turec­kich, co nie­ste­ty osta­tecz­nie się nie uda­ło. A potem wra­ca­my do Diy­ar­ba­kir i tu spo­ty­ka­my wresz­cie naszych przy­ja­ciół Con­ny i Artu­ra. Jakiś czas temu opu­ści­li Niem­cy swo­im pojaz­dem eks­pe­dy­cyj­nym i już nie może­my się docze­kać nasze­go spo­tka­nia! Co wię­cej, są oni pierw­szy­mi przy­ja­ciół­mi, któ­rych widzi­my po pół­to­ra roku podró­ży. Dzię­ki dużej pacz­ce „ zza gra­ni­cy“, któ­rą przy­wieź­li ze sobą, FRED otrzy­mu­je m.in. wycze­ki­wa­ne nowe amor­ty­za­to­ry, uszczel­ki okien­ne, a dzie­ci i my wszel­kie­go rodza­ju upo­min­ki, kosme­ty­ki i elek­tro­ni­kę. Teraz podró­żu­je­my razem sta­ry­mi i nowy­mi ścież­ka­mi, poka­zu­jąc im miej­sca, któ­re nas zauro­czy­ły we Wschod­niej Ana­to­lii, świę­tu­jąc razem w Mar­din 45. uro­dzi­ny Jaś­ka i pierw­szy rusza­ją­cy się ząb Tosi. Następ­ny eks­cy­tu­ją­cy postój robi­my w Kara­han Tepe, gdzie w mię­dzy­cza­sie, jak podej­rze­wa­li­śmy odko­pa­no świa­to­we sen­sa­cje. Potem spa­ce­ru­je­my tro­chę po kolo­ro­wym baza­rze w San­liur­fie i wresz­cie docie­ra­my z powro­tem nad Morze Śród­ziem­ne. Teraz jest czas na słoń­ce, pla­żę, morze, ogni­sko, pły­wa­nie i cie­sze­nie się sobą nawza­jem. Con­ny i Artur z uśmie­chem na twa­rzy wcie­la­ją się w tym­cza­so­wą rolę dziad­ków, bo dzie­ci tęsk­nią za roz­piesz­cza­niem. Pra­wie co wie­czór skwier­czy nad pło­mie­nia­mi nasz Dutch Oven i opo­wia­da­ne są histo­rie o podró­żach i domu. W cią­gu naj­bliż­szych kil­ku tygo­dni będzie­my kon­ty­nu­ować podróż z powro­tem do Ala­nyi, gdzie pod­ję­li­śmy nową pró­bę uzy­ska­nia prze­dłu­że­nia wiz. I być może, jeśli ufać małe­mu pro­my­ko­wi nadziei na hory­zon­cie, Iran w mię­dzy­cza­sie otwo­rzy dla nas swo­je bra­my. Ale to oka­że się w następ­nym blogu…

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

Jeste­śmy w podró­ży już od ponad 15 mie­się­cy, i podró­żo­wa­nie powo­li weszło nam w krew. Z pew­no­ścią są dni lep­sze i gor­sze, ale waż­ne jest, aby we wszyst­kim zna­leźć rów­no­wa­gę. Są dni kie­dy dzie­ci sza­le­ją i to na 8 m² powierzch­ni miesz­kal­nej. Kie­dy się kłó­cą, wal­czą, złosz­czą, śmie­ją, krzy­czą… cza­sa­mi przy­po­mi­na to mały dom waria­tów. A jed­nak każ­de­go dnia cie­szą się wol­no­ścią, nawią­zu­ją wie­le nowych zna­jo­mo­ści, cia­pra­ją się w kału­żach, plu­ska­ją w stru­mie­niach i jezio­rach, obser­wu­ją przy­ro­dę z pierw­szej ręki. Gdzie­kol­wiek jedzie­my jako rodzi­na, czu­je­my się mile widzia­ni. Jeste­śmy w dużej mie­rze wol­ni w wyra­ża­niu opi­nii, jeste­śmy sza­no­wa­ni i nie odczu­wa­my żad­nych uprze­dzeń, a raczej cie­ka­wość i radość wspól­nych wie­czo­rów przy winie, her­ba­cie i chle­bie, ukra­sza­ne opo­wie­ścia­mi i rado­ścią życia. Nie ma tyl­ko dobre­go ani złe­go, pozy­tyw­ne­go czy nega­tyw­ne­go, jest tyl­ko tu i teraz. I tak każ­de­go dnia budzi­my się z pew­no­ścią, że dzi­siaj znów spo­tka­my wspa­nia­łych, pomoc­nych i cie­ka­wych ludzi. Od daw­na pozwa­la­my sobie na luz, nie ma „celu na dziś” i wię­cej nam nie trze­ba. Dla­te­go jeste­śmy napraw­dę pod­eks­cy­to­wa­ni, kie­dy mamy jakiś ter­min. Ta podróż daje nam nie tyl­ko wie­le nie­za­po­mnia­nych, bez­cen­nych i cie­ka­wych spo­tkań, ale tak­że two­rzy głę­bo­ki wewnętrz­ny spo­kój, tak że trud­no sobie wyobra­zić inne życie. I tak wcią­ga­my się w każ­dy nowy dzień, z jego wła­snym odcie­niem i wibra­cją, goto­wi na nowe przy­go­dy, odkry­cia i historie…

•