7. Turcja — Południowo-Wschodnia Anatolia

Dziś mamy co świę­to­wać — nie tyl­ko Dzień Dziec­ka, ale tak­że to, że Gru­zja wła­śnie ponow­nie otwo­rzy­ła swo­je gra­ni­ce dla tury­stów. Sąsied­nie kra­je pla­nu­ją pójść za jej przy­kła­dem i też się powo­li otwie­rać, a Iran być może otwo­rzy swo­je podwo­je po czerw­co­wych wybo­rach. Sie­dzi­my więc pod Pała­cem Ishak Pasa, maje­sta­tycz­ny Ara­rat cho­wa się za wzgó­rzem, a my patrzy­my z cie­ka­wo­ścią na sze­ro­ką wul­ka­nicz­ną rów­ni­nę Dogu­bey­azit. Ale naj­pierw retro­spek­cja ostat­nich kil­ku tygodni.

Po prze­rwie na kem­pin­gu w Kara­dut (nie­da­le­ko Nem­rut Dagi) poje­cha­li­śmy dale­ko na połu­dnie, w kie­run­ku gra­ni­cy syryj­skiej i zna­leź­li­śmy się na gorą­cej, pyli­stej rów­ni­nie. Po dro­dze Jaś napra­wił i wyre­gu­lo­wał tyl­ne moco­wa­nie (nowych) amor­ty­za­to­rów, aby Fred nie koły­sał się już jak pija­ny słoń. Podzi­wia­li­śmy tamę Ata­tur­ka i zanu­rzy­li­śmy nogi w Eufra­cie — kolej­ny kamień milo­wy w naszej podró­ży. Popły­nę­li­śmy łodzią do zato­pio­ne­go mia­sta Hal­fe­ti, zam­ku Rum­ka­le i nie­co póź­niej odwie­dzi­li­śmy wyko­pa­li­ska Zeugmy.

• 

• 

• 

• 

W San­liur­fie na par­kin­gu muzeum natknę­li­śmy się na kolej­ny mały „glo­be­trot­ter-camp”, a tak­że ponow­nie spo­tka­li­śmy Til­la i Ate­sa, z któ­ry­mi podró­żu­je­my razem przez kil­ka następ­nych tygo­dni. Przez trzy noce, po odro­bi­nie per­swa­zji i udo­wod­nie­niu, że jeste­śmy absol­wen­ta­mi Uni­wer­sy­te­tu Hum­bold­ta, wyna­ję­li­śmy pokój w pen­sjo­na­cie miej­sco­we­go uni­wer­sy­te­tu — sta­ry, pięk­nie odre­stau­ro­wa­ny pałac osmań­ski w cen­trum orien­tal­ne­go Sta­re­go Mia­sta. Dosta­je­my tu ksią­żę­ce śnia­da­nie, popi­ja­my bia­łe wino na tara­sie o zacho­dzie słoń­ca i czu­je­my się jak mały turec­ki pasza. Wie­czo­rem, ku ucie­sze dzie­ci, odwie­dza nas fil­mo­wy „Fan­to­mas” na pała­co­wym ogrom­nym pła­skim ekra­nie… W San­liur­fie zwie­dzi­li­śmy też gro­tę naro­dzin Abra­ha­ma, Muzeum Arche­olo­gicz­ne i sąsied­nie Muzeum Mozaik, a tak­że labi­ryn­to­wy bazar z góra­mi przy­praw, sto­la­rza­mi, kowa­la­mi i garn­ca­rza­mi. Noce są jed­nak krót­kie, bo trwa Rama­dan. To prze­no­si dzien­ny zgiełk na życie noc­ne, muezin śpie­wa jesz­cze żar­li­wiej, gru­py bęb­nia­rzy poru­sza­ją się w nocy alej­ka­mi i, krót­ko mówiąc, w sta­nie wyjąt­ko­wym panu­je stan wyjątkowy.

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

Z pobli­skiej Göbe­kli Tepe, liczą­cej 12 000 lat „koleb­ki ludz­kiej cywi­li­za­cji”, w cie­niu któ­rej „Sto­ne­hen­ge” wyglą­da jak opusz­czo­ne cen­trum han­dlo­we, uda­je­my się na połu­dnie do Har­ra­nu. Z nie­gdyś biblij­ne­go miej­sca nie pozo­sta­ło pra­wie nic. Dziś w miej­sco­wym pyle i upa­le moż­na spo­tkać tyl­ko roz­pro­szo­nych łow­ców tury­stów, żebrzą­ce dzie­ci i wiel­ką bie­dę. Jedzie­my na wschód przez jało­we, suche wzgó­rza Tek Tek wzdłuż gra­ni­cy z Syrią do pod­ziem­ne­go sta­ro­żyt­ne­go kamie­nio­ło­mu, jaskiń Baz­da. Ponoć bywa­ją tu dzi­kie psy, na szczę­ście nie widzie­li­śmy żad­nych. Nie­ste­ty tu też panu­je skraj­na bie­da. Bez wzglę­du na to, gdzie nasz kon­wój się poja­wia – w sta­ro­żyt­nym mie­ście Suayb, jaski­niach Suma­tar – ota­cza­ją nas gru­py dzie­ci. Są bar­dzo nachal­ne, cze­pia­ją się samo­cho­dów i cza­sem czymś rzu­cą. Czę­sto dla­te­go zawra­ca­my nie wysia­da­jąc nawet z samo­cho­du. To dyle­mat obec­ne­go cza­su, ponie­waż szko­ły były czę­sto jedy­nym punk­tem zacze­pie­nia, wyży­wie­nia i kształ­to­wa­nia naj­młod­szych. Od ponad roku szko­ły są zamknię­te, naucza­nie w domu w wio­skach, w któ­rych czę­sto nie ma elek­trycz­no­ści, to kiep­ski żart, a rodzi­ce pra­cu­ją na polach, aby zaro­bić na chleb powsze­dni. W rezul­ta­cie dzie­ci coraz czę­ściej są pozo­sta­wio­ne samym sobie…

• 

• 

• 

• 

• 

Pod koniec dnia docie­ra­my do Kara­han Tepe, któ­re zna­leźć nie było łatwo. Obo­zu­je­my u jego pod­nó­ża w ste­po­wym kra­jo­bra­zie, któ­ry prze­no­si nas myśla­mi do Mon­go­lii. Kara­han Tepe, miej­sce wyko­pa­lisk, któ­re ujrza­ło świa­tło dzien­ne zale­d­wie kil­ka mie­się­cy temu, i jest prak­tycz­nie star­szym bra­tem Göbe­kli Tepe. Mamy szczę­ście, bo miej­sco­wy pasterz, któ­ry jest dodat­ko­wo arche­olo­giem mówią­cym po angiel­sku, jak i wła­ści­cie­lem grun­tu, po kon­sul­ta­cji z kie­row­ni­kiem wyko­pa­lisk, opro­wa­dza nas „nie­ofi­cjal­nie” po tere­nie. To, co widzi­my, zapie­ra dech w pier­siach, a póki co są to tyl­ko wstęp­ne wyryw­ko­we odsło­nię­cia grun­tu! Na świa­tło dzien­ne wyszły już pła­sko­rzeź­by arty­stycz­ne, rzeź­by twa­rzy i miej­sca kul­tu. Jeśli poli­czyć kil­ka odko­pa­nych słyn­nych kamien­nych słu­pów w kształ­cie lite­ry T w Göbe­kli Tepe (uzna­wa­nych dotąd jako naj­star­sze zna­ne kon­struk­cje mega­li­tycz­ne), to według przy­bli­żo­nych sza­cun­ków w Kara­han Tepe jest ich ponad 250! Musia­ło to być gigan­tycz­ne miej­sce zamiesz­ka­nia i kul­tu, star­sze o kolej­ne 3000 lat od Göbe­kli Tepe, a tym samym to wiel­ka sen­sa­cja histo­rycz­na i nauko­wa. Nie wol­no nam robić zdjęć, ponie­waż za kil­ka dni mają roz­po­cząć się sys­te­ma­tycz­ne mię­dzy­na­ro­do­we pra­ce wyko­pa­li­sko­we (przy 50°C w cie­niu) a wraz z tym ofi­cjal­ne publi­ka­cje. Dzie­ci są pod­eks­cy­to­wa­ne, bo wędru­jąc po oko­li­cy znaj­du­je­my gar­ści sta­rych kamien­nych strzał i gro­tów włócz­ni – ile tysię­cy lat trzy­ma­my w rekach? Nowa koleb­ka cywi­li­za­cji, bo tak nazwał je nasz miej­sco­wy prze­wod­nik, a my mamy szczę­ście krót­ko zaj­rzeć za kur­ty­nę tuż przed świa­to­wą premierą!

• 

• 

Następ­ny przy­sta­nek w dro­dze na wschód to Mar­din – pięk­ne, orien­tal­ne mia­sto na połu­dnio­wym zbo­czu z osza­ła­mia­ją­cym wido­kiem na rów­ni­nę Mezo­po­ta­mii. Spo­ty­ka­my tu przy­ja­cie­la przy­ja­ciół i doku­men­ta­li­stę Hay­da­ra, któ­ry dużo rela­cjo­nu­je o dzie­ciach syryj­skich uchodź­ców, i wita nas w swo­im mie­ście bar­dzo cie­pło. W pamię­ci pozo­sta­nie nam wie­lu kre­atyw­nych arty­stów mia­sta, któ­rzy osie­dli­li się i pra­cu­ją w sta­rych, na wpół opusz­czo­nych kona­kach, a tak­że nie­zli­czo­ne samo­dziel­nie wyko­na­ne lataw­ce, któ­re uno­si­ły się nad mia­stem w łagod­nym wie­czor­nym wie­trze – pusz­cza­ne i trzy­ma­ne przez mło­dych i sta­rych. Zale­d­wie kil­ka kilo­me­trów dalej odwie­dza­my syryj­ski klasz­tor pra­wo­sław­ny Zafa­ran. Miej­sce ducho­we z wiel­ką histo­rią, ale nazna­czo­ne tak­że smut­kiem, bru­tal­nym losem i wygna­niem. Nadal odpra­wia­ne są tu nabo­żeń­stwa, i nadal moż­na poczuć, że to miej­sce jest tro­chę bli­żej nie­ba niż ziemi.

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

Dalej w Midy­at, odwie­dza­my dwa pięk­ne odre­stau­ro­wa­ne kona­ki i sta­ry kościół, a następ­nie uda­je­my się do ser­ca syryj­skich pra­wo­sław­nych chrze­ści­jan. W 1600-let­nim klasz­to­rze Mor-Gabriel dowia­du­je­my się wie­le o ich eks­cy­tu­ją­cej i burz­li­wej histo­rii, ale tak­że o wysie­dle­niu, śmier­ci i znisz­cze­niu. Jed­nak ich wia­ra prze­trwa­ła, czy­sta i pokor­na, peł­na tajem­nic i legend, ze św. Gabrie­lem pocho­wa­nych na sto­ją­co, by tak powi­tać swe­go Pana, a wokół nie­go w kryp­cie kości ponad 10 000 mnichów. 

Tu żegna­my się nie tyl­ko z Til­lem i Ate­sem, ale tak­że z pomy­słem, któ­ry nosi­my w sobie od kil­ku tygo­dni i dys­ku­tu­je­my raz po raz — prze­jaz­dem do Kur­dy­sta­nu (auto­no­mia w pół­noc­nym Ira­ku). Teren gorą­co pole­ca­ny przez wie­lu pozna­nych podróż­ni­ków, ale osta­tecz­nie ryzy­ko — ze wzglę­du na dzie­ci — wyda­je nam się zbyt duże. Gdy­by­śmy podró­żo­wa­li sami, było­by zupeł­nie ina­czej. Gdy­by coś im się sta­ło z powo­du 2‑tygodniowej przy­go­dy, było­by to nie­wy­ba­czal­ne. Sza­lę prze­wa­żył widok kil­ku wybu­chów bomb i uży­cia myśliw­ców, któ­re nie­ste­ty mogli­śmy obser­wo­wać „na żywo” (i na szczę­ście z odda­li) przy gra­ni­cy syryj­skiej. Może w przy­szło­ści będzie tam bez­piecz­niej — İnşallah.

• 

• 

• 

• 

Nasza tra­sa skrę­ca teraz na pół­noc i dojeż­dża­my do sta­re­go, na wpół zato­pio­ne­go mia­sta Hasan­keyf nad Tygry­sem. Tutaj prze­cho­dzi­my przez kata­kum­by, pozo­sta­ło­ści sta­re­go mia­sta i kom­plek­su zam­ko­we­go, a tak­że podzi­wia­my dru­gą biblij­ną rze­kę (tym razem bez zama­cza­nia nóg). W dal­szej dro­dze w kie­run­ku jezio­ra Van zatrzy­mu­je­my się w Bat­ma­nie (co za nazwa!), w upa­le chce­my kupić lody i tra­fia­my do fabry­ki duże­go turec­kie­go pro­du­cen­ta lodów. Skra­ca­jąc, zosta­je­my zapro­sze­ni przez rodzi­nę wła­ści­cie­li na obia­do­ko­la­cję, a następ­ne­go dnia na zwie­dza­nie fabry­ki. Dzie­ci zja­da­ją oko­ło 15 lodów w cią­gu 24 godzin, a my podzi­wia­my auto­ma­ty do lodów, któ­re pro­du­ku­ją 20 000 lodów na godzi­nę (część maszym pocho­dzi w Ryb­ni­ka!). Na koniec dosta­je­my jesz­cze zapro­sze­nie na wese­le sze­fa junio­ra. Wię­cej szcze­gó­łów nie zdra­dza­my, bo to z pew­no­ścią będzie głów­nym tema­tem kolej­ne­go blo­gu Leo…

• 

• 

• 

• 

• 

• 

W Tatvan nad jezio­rem Van spo­ty­ka­my Deana i jego 9‑letnią cór­kę Zoyę z Mau­ri­tiu­sa, któ­rzy podró­żu­ją po świe­cie cza­sa­mi we dwój­kę lub trój­kę land rove­rem, i któ­rych pozna­li­śmy kil­ka tygo­dni wcze­śniej. Dean od wie­lu lat pra­cu­je jako foto­graf i ma w zana­drzu wie­le eks­cy­tu­ją­cych histo­rii od bie­gu­na pół­noc­ne­go do bie­gu­na połu­dnio­we­go. Razem spędz­my kil­ka dni na uśpio­nym wul­ka­nie Nem­rut Dagi na wyso­ko­ści 3050m npm. Ze szczy­tu roz­ta­cza się wspa­nia­ły widok na bez­kre­sne, jasno­nie­bie­skie jezio­ro Van, ośnie­żo­ne góry i stro­mo opa­da­ją­cą kra­wędź kal­de­ry. Kra­ter ma śred­ni­cę 7 km, a poło­wę pokry­wa jed­no z naj­więk­szych jezior kra­te­ro­wych na Zie­mi. Śro­dek kra­te­ru to zupeł­nie inny świat. Dean porów­nu­je to do Pata­go­nii… Wędru­je­my do mniej­szych i więk­szych kra­te­rów wtór­nych, oglą­da­my nie­zli­czo­ne zło­ża obsy­dia­nu i roz­bi­ja­my biwak nie­co nad jezio­rem kra­te­ro­wym. W cią­gu następ­nych kil­ku dni delek­tu­je­my się ciszą, wska­ku­je­my do lodo­wa­te­go, ciem­no­nie­bie­skie­go jezio­ra kra­te­ro­we­go, nasz dutch-oven jest w cią­głym użyt­ku nad ogni­skiem, Leo i Zoya uczą się razem, a wie­czo­ra­mi filo­zo­fu­je­my o życiu, podró­żach, gwiaź­dzi­stym nie­bie i wszel­kich innych rze­czach. Cie­szy­my się spo­ko­jem oraz bra­kiem zasię­gu tele­fo­nu komór­ko­we­go, a Jasiek i ja poży­cza­my moto­cykl cross Deana i rusza­my po wybo­jach dzi­kie­go kra­te­ru. Ostat­nie­go dnia dołą­cza do nas para rowe­rzy­stów z Bel­gii, i kolej­ne histo­rie z podró­ży osła­dza­ją czas przy noc­nym ognisku.

• 

• 

• 

• 

• 

• 

Gdy opusz­cza­my wul­kan, koń­czy się nie tyl­ko Rama­dan, ale tak­że 3‑tygodniowa ogól­no­kra­jo­wa blo­ka­da. Uli­ce tęt­nią życiem, a restau­ra­cje nagle zapeł­nia­ją się. Okrą­ża­my jezio­ro Van wzdłuż połu­dnio­we­go brze­gu, zwie­dza­my łodzią małą wyspę klasz­tor­ną Akda­mar, oraz zamek i muzeum w Van. Pod­czas biwa­ko­wa­nia pozna­je­my dwie mło­de turec­kie pary, któ­re są nauczy­cie­la­mi języ­ka angiel­skie­go. Przyj­mu­je­my zapro­sze­nie na obiad i dowia­du­je­my się wie­le o „życiu nauczy­cie­la” w Tur­cji. Na przy­kład tego, że nauczy­cie­le wysy­ła­ni są do gorzej roz­wi­nię­tych pro­win­cji, by tam przez 4 lata pra­co­wać i “pod­no­sić poziom” (pra­ca od pod­staw?!). Ale szcze­gól­nie cie­szy nas zapro­sze­nie do ich szkół poza Van. Razem z Deanem i Zoyą jeste­śmy w dro­dze przez naj­bliż­sze 2 dni, zwie­dza­my 2 róż­ne szko­ły i bie­rze­my udział w lek­cjach języ­ka angiel­skie­go. Wię­cej na ten temat opo­wie Leo. Po wspól­nej wizy­cie w dwóch zam­kach Cavu­ste­pe i Hosap żegna­my się z Deanem i Zoyą, któ­rzy teraz jadą na pół­noc. Leo, Anto­nia i Zoya zosta­li dobry­mi przy­ja­ciół­mi i wspa­nia­le się doga­dy­wa­li. Dzię­ki wspól­nie spę­dzo­nym chwi­lom Tosia zaczy­na mówić swo­je pierw­sze sło­wa po angiel­sku. Mamy nadzie­ję, że za nie­dłu­go spo­tka­my się ponownie.

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

Naj­pierw jed­nak uda­je­my się w głąb regio­nu kur­dyj­skie­go połu­dnio­wo-wschod­niej czę­ści Tur­cji. Obec­ność woj­ska rośnie z każ­dym kilo­me­trem. Obok nas roz­cią­ga­ją się głę­bo­kie wąwo­zy i sze­ro­kie pła­sko­wy­że, samot­ne gór­skie kra­jo­bra­zy i stro­me 4000-metro­we szczy­ty. Na próż­no szu­ka­my miej­sca par­kin­go­we­go w pro­win­cjo­nal­nym mie­ście Hak­ka­ri, ponie­waż tu wszyst­ko jest pod kon­tro­lą woj­ska i sta­nie „na dzi­ko“ nie jest dozwo­lo­ne. Przy­pad­ko­wo na szkol­nym boisku spo­ty­ka­my turec­kich glo­be­trot­te­rów Ufu­ka i Yakut, któ­rych pozna­li­śmy wcze­śniej w San­liur­fie. Razem z nimi sie­dzi zna­ny lokal­ny prze­wod­nik gór­ski Haci, któ­ry jest rów­nież wymie­nio­ny w naszym prze­wod­ni­ku tury­stycz­nym. Dzię­ki tym zna­jo­mo­ściom może­my tu nie tyl­ko roz­bić nasz obóz, ale tak­że jeste­śmy zapro­sze­ni na kil­ka gór­skich wycie­czek zapla­no­wa­nych na naj­bliż­sze dni. Dla nas to jak wygra­na w tot­ka, ponie­waż góry Hak­ka­ri to nadal woj­sko­wa stre­fa bez­pie­czeń­stwa i na wszyst­ko potrze­ba kil­ku ofi­cjal­nych zezwoleń.

Następ­ne­go dnia nasza sió­dem­ka wsia­da do Fre­da i jedzie w góry. Naj­pierw wspi­na­my się do wąwo­zu wodo­spa­dów, któ­re wystrze­li­wu­ją bez­po­śred­nio ze środ­ka stro­mej skal­nej ścia­ny, a następ­nie jedzie­my dalej i głę­biej w góry do wio­ski Cey­lan­li. Jest tu cicho, grze­je słoń­ce i zim­na, świe­ża źró­dla­na woda roz­pry­sku­je się wokół nas po sta­rych ogro­dach skal­nych. Jeste­śmy w gości­nie u cha­ry­zma­tycz­nej rodzi­ny Kur­dów, w oko­li­cy, któ­rą odra­dza każ­dy prze­wod­nik tury­stycz­ny. Ale towa­rzy­szy nam Haci i mamy pozwo­le­nia… Sły­szy­my wie­le opo­wie­ści, ale nie będzie­my ich stresz­czać — o nie­wy­po­wie­dzia­nych cier­pie­niach i prze­sie­dle­niach. Ale tak­że o gościn­no­ści i mimo wszyst­ko nie­złom­nej odwa­dze, by sta­wić czo­ła życiu. Może to wła­śnie obez­wład­nia­ją­ce pięk­no tego odle­głe­go gór­skie­go świa­ta, któ­ry bez­li­to­śnie poka­zu­je wła­sną nie­waż­ność i prze­mi­jal­ność, kształ­tu­je tutej­szych ludzi i pozwa­la im nieść swój trud­ny los. Zmę­cze­ni i wdzięcz­ni wra­ca­my na „nasze” podwór­ko szkol­ne. Nocą krą­żą nad gło­wa­mi nie tyl­ko heli­kop­te­ry woj­sko­we, ale tak­że nasze myśli – o Kur­dach, Tur­kach, PKK, turec­kiej armii i gór­skim świe­cie jak z bajki.

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

Z Hacim, Ufu­kiem, Yakut i garst­ką repor­te­rów, następ­ne­go dnia znów rusza­my w góry. Sta­ry ford trans­it prze­jeż­dża przez rze­ki, ska­cze po kamie­niach i roz­my­tych ścież­kach. Docie­ra­my do wyso­kie­go pła­sko­wy­żu, oto­czo­ne­go 3000-metro­wy­mi szczy­ta­mi. Świe­że źró­dła try­ska­ją spod buj­nej tra­wy, wokół nas są lasy, stru­mie­nie i nie­zli­czo­ne ruiny gospo­darstw. Jeste­śmy w wio­sce Konak, sta­rym cen­trum nesto­rian, małej spo­łecz­no­ści chrze­ści­jań­skiej, któ­ra zosta­ła stąd wygna­na w 1914 roku. Wieś zosta­ła cał­ko­wi­cie opusz­czo­na w 1980 roku, ale sta­re mury domów i duże ruiny sta­re­go kościo­ła z XVI wie­ku opo­wia­da­ją swo­ją histo­rię. Na przy­kład tą, o 20 drze­wach i 10 galo­nów wina przy naro­dzi­nach dziec­ka — ale wię­cej o tym w następ­nym blo­gu Leo. Kon­ty­nu­uje­my jaz­dę i wędrów­kę do wyso­ko poło­żo­nej doli­ny Ber­ce­lan Yay­la przez pra­wie nie­tknię­ty i nie­do­stęp­ny świat gór­ski, nie­zwy­kle przy­po­mi­na­ją­cy Alpy 200 lat temu. Wokół nas roi się od repor­te­rów i cze­ka­ją nas licz­ne wywia­dy, bo zagra­nicz­ni goście zaglą­da­ją tu nie­zwy­kle rzad­ko, więc i pytań jest wiele.

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

Po tele­wi­zyj­nej przy­go­dzie żegna­my Hak­ka­ri i uda­je­my się do naj­bar­dziej odle­głe­go połu­dnio­wo-wschod­nie­go zakąt­ka Tur­cji. Po dro­dze jeste­śmy wie­lo­krot­nie spraw­dza­ni przez żan­dar­me­rię, a Fred prze­szu­ki­wa­ny przez psa tro­pią­ce­go. Nie­mniej jed­nak wszyst­ko odby­wa się bar­dzo życz­li­wie i dzie­je się głów­nie w tro­sce o nas i naszej ochro­nie. Gra­ni­ce z Ira­nem i Ira­kiem są teraz odda­lo­ne o zale­d­wie kil­ka kilo­me­trów. Świat gór sta­je się coraz bar­dziej dzi­ki i nie­do­stęp­ny. Nie­do­stęp­ny rów­nież z powo­du ogrom­nej obec­no­ści woj­ska. Wszyst­kie bocz­ne doli­ny są zablo­ko­wa­ne i dostęp­ne tyl­ko za spe­cjal­nym zezwo­le­niem. Jesz­cze kil­ka lat temu ten region był cen­trum woj­ny turec­ko-kur­dyj­skiej. W Sem­din­li, gdzie nocu­je­my na par­kin­gu inter­na­tu dla nauczy­cie­li, jesz­cze kil­ka lat temu ata­ki ter­ro­ry­stycz­ne i wal­ki nie były rzad­ko­ścią. Obec­ny spo­kój jest wciąż zbyt świe­ży i wyda­je się, jak­by naj­pierw trze­ba się było do nie­go przy­zwy­cza­ić. Wszę­dzie bra­ku­je też pra­cow­ni­ków. Pozna­je­my leka­rza, któ­ry wyja­śnia, że leka­rze przy­jeż­dża­ją tu z zachod­niej Tur­cji na zasa­dzie rota­cji na 2 mie­sią­ce i poma­ga­ją w miej­sco­wym szpi­ta­lu. Kon­tra­sty tego świa­ta są trud­ne do uchwy­ce­nia. Z jed­nej stro­ny malow­ni­cze, nie­tknię­te góry, a z dru­giej dra­mat naj­now­szej histo­rii i teraź­niej­szo­ści. Każ­dy szczyt gór­ski, każ­da prze­łęcz, każ­dy zakręt, każ­de wej­ście i wyj­ście z doli­ny jest obsa­dzo­ne poste­run­ka­mi woj­sko­wy­mi. Z dale­ka wyglą­da­ją jak zam­ki z ogrom­ny­mi mura­mi i wie­ża­mi, ale z bli­ska uka­zu­ją się nam naj­no­wo­cze­śniej­sze kosza­ry. Nie­za­leż­nie od naszych wra­żeń i obser­wa­cji, nie chce­my tu nawet w naj­mniej­szym stop­niu dys­ku­to­wać o tym, co jest histo­rycz­nie i poli­tycz­nie dobre a co złe. Pozo­sta­je tyl­ko życze­nie, aby ten pięk­ny region i jego miesz­kań­cy ponow­nie odna­leź­li pokój. Napię­cie jest nadal odczu­wal­ne, nie moż­na wędro­wać po górach, więc po nocy w Sem­din­li, wizy­cie w Baglar Kale­si i posto­ju w Yük­se­ko­va, jedzie­my z powro­tem w kie­run­ku jezio­ra Van.

Wybra­na przez nas tra­sa to naj­bar­dziej inten­syw­na tra­sa tere­no­wa, jaką Fred do tej pory poko­nał. Wspi­na­my się wyso­ko w góry Hak­ka­ri, gdzie nie jest wyma­ga­ne żad­ne pozwo­le­nie. Dalej na wyso­kość 3200m, prze­rzu­ca­jąc łopa­tą śnieg i lód w dro­gi, prze­ci­na­my stru­mie­nie i małe rze­ki, raz za razem korzy­sta­my z tere­no­we­go wypo­sa­że­nia Fre­da i potrze­bu­je­my dobrych 6 godzin na 100 km górzy­ste­go tere­nu. Na spo­rym odcin­ku poko­nu­je­my tę tra­sę jako pierw­si po zimie i zosta­je­my nagro­dze­ni nie­za­po­mnia­ny­mi wido­ka­mi i bez­kre­sną wol­no­ścią. Raz po raz widzi­my opusz­czo­ne wio­ski z powo­du woj­ny, nie­któ­re ponow­nie choć ską­po zalud­nio­ne, inne led­wo roz­po­zna­wal­ne. Pierw­szy poste­ru­nek woj­sko­wy na krót­ko przed Vanem jest zasko­czo­ny naszym wido­kiem – tury­stów z tego kie­run­ku zde­cy­do­wa­nie się tu nie spo­dzie­wa­no. Kolej­ną noc spę­dza­my pod zam­kiem Cavu­ste­pe i jesz­cze na kil­ka godzin odwie­dza­my Ufu­ka i Yakut. Tutaj dowia­du­je­my się rów­nież, że moż­na nas teraz zoba­czyć na więk­szo­ści kana­łów infor­ma­cyj­nych w Tur­cji… Poże­gna­nie z Ufu­kiem i Yakut z pew­no­ścią będzie tym razem na dłu­żej i Tosia jest bar­dzo smut­na, ponie­waż obo­je bar­dzo polu­bi­ła (ze wza­jem­no­ścią). Zauwa­ża­my, że powta­rza­ją­ce się poże­gna­nia nie są dla niej łatwe i cią­gle powta­rza, jak bar­dzo tęsk­ni za przy­ja­ciół­mi i dziadkami.

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

Żegna­my też jezio­ro Van, któ­re­go góry i roz­le­głe prze­strze­nie rzu­ca­ją na nas urok od kil­ku tygo­dni. W tle pla­ny podró­ży gotu­ją się już na róż­nych forach spo­łecz­no­ści glo­be­trot­te­rów… Gru­zja otwie­ra się, Iran chy­ba tro­chę póź­niej… Więc zno­wu jedzie­my na pół­noc, prze­ci­na­my ogrom­ne pola zasty­głej lawy na naj­bar­dziej aktyw­nym wul­ka­nie w Tur­cji — Ten­du­rek Dagi i robi­my obszer­ne lek­cje geo­gra­fii na żywo. Pró­bu­jąc zbli­żyć się do siar­ko­wych źró­deł wul­ka­ny tra­fia­my do jed­ne­go z wie­lu poste­run­ków woj­sko­wych. Nie docie­ra­my do wul­ka­ny ze wzglę­du na stre­fę zastrze­żo­ną, ale zamiast tego pije­my her­ba­tę i jemy cia­sto z 7 żoł­nie­rza­mi i ich dowód­cą. To tyl­ko jeden z wie­lu przy­kła­dów na to, jak uprzej­me i szcze­re były wobec nas woj­sko i poli­cja. W koń­cu za kolej­nym zakrę­tem wyła­nia się góra tęsk­no­ty – Ara­rat. Gigan­tycz­ny, z czub­kiem w chmu­rach, jak­by z inne­go świa­ta. Tym razem widzi­my go z połu­dnia, a 5 lat temu z pół­no­cy, z Arme­nii. Gru­zja jest coraz bli­żej. Jedzie­my do Pała­cu Ishak-Pasa i zaj­mu­je­my miej­sce par­kin­go­we przy słyn­nym Murat-Cam­ping. Daw­no, daw­no temu, przed erą covi­du, glob­tro­te­rzy na dro­dze mię­dzy Wscho­dem a Zacho­dem prze­ka­zy­wa­li tu sobie pałecz­kę. Z jed­ne­go okna Fre­da patrzy­my na pięk­ny orien­tal­ny pałac, a z dru­gie­go na wiel­ką rów­ni­nę Dogu­bey­azit z ota­cza­ją­cy­mi ją ogrom­ny­mi wul­ka­na­mi. Obraz zja­wi­sko­wy! I tak docie­ra­my do kolej­ne­go, daw­no wyma­rzo­ne­go eta­pu podró­ży, obok Nem­rut Dagi, jezio­ra Van, teraz wresz­cie Ara­rat na dłu­go­dy­stan­so­wej tra­sie do sta­ro­żyt­nej Persji.

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

Na koniec kil­ka słów Tizia­no Terzaniego:

“Jeże­li idziesz utar­tą dro­gą, pozo­sta­niesz przy tym, co znasz. Tak samo jest z szu­ka­niem. Jeże­li wiesz, cze­go szu­kasz, nie znaj­dziesz tego, cze­go nie szu­kasz. I wła­śnie to się liczy!
Dla­te­go jest to dziw­ny pro­ces, któ­ry wyma­ga wiel­kiej deter­mi­na­cji, bo narzu­ca rezy­gna­cję i brak jakich­kol­wiek pew­ni­ków. Wygod­nie jest pole­gać na tym co zna­ne, praw­da? (…) Jeże­li jed­nak wyj­dziesz poza to, co zna­ne, i będziesz szu­kał dróg, któ­re jesz­cze nie zosta­ły cał­kiem prze­tar­te, albo, jak ja mówię, wymy­ślisz je sam, możesz odkryć coś nie­zwy­kłe­go.”

• 

• 

•